DOBRE RADY
…aby złagodzić proces adaptacji
Wprowadzenie
Jedną z pierwszych poważnych zmian w życiu dziecka jest przystosowanie do środowiska przedszkolnego.
W tym momencie zmienia się bardzo wiele w życiu malucha. Dom bezpieczny i znany oraz ukochani mama i tata nie są już jedynymi, z którymi się spotyka. Znajduje się teraz w zupełnie nowej sytuacji, tak różnej od tej domowej, znanej. Dziecko rozpoczyna funkcjonowanie w dwóch różnych środowiskach: rodzinnym i instytucjonalnym. Instytucjonalny charakter sprawowania opieki nad dzieckiem wymaga od niego pewnego podporządkowania się narzuconej mu organizacji życia, przestrzegania pewnych reguł postępowania grupowego. Maluch musi pogodzić się z brakiem komfortu i intymności, przebywaniem w gwarze, a nawet hałasie kilka godzin dziennie. Analizując okres wstępnej adaptacji dziecka nowo przyjętego do przedszkola można stwierdzić, że u dzieci może (choć nie musi) być to czas trudnych doznań emocjonalnych, co w efekcie może przedłużać przystosowanie się dziecka do przedszkola.
Dla dziecka 3-letniego moment pójścia do przedszkola to duży przełom, który odbija się na jego dalszym życiu – zwłaszcza szkolnym.
Gdy ten kilkulatek adoptuje się do roli przedszkolaka- dobrze byłoby, aby tak ważna zmiana w jego życiu dokonywała się w sposób łagodny i wynikała z reguł i potrzeby natury. Dziecko na nową sytuację może reagować: płaczem, wycofaniem, zaburzeniami w funkcjonowaniu, itp. Dlatego też ważne jest by moment przekroczenia progu dom - przedszkole przebiegał najłagodniej w atmosferze bezpieczeństwa i otworzenia na potrzeby dziecka.
Trudności adaptacyjne trzylatków i ich przyczyny
Adaptacja to przystosowanie się do nowego środowiska, do nowych sytuacji, warunków.
Dla małego dziecka takim środowiskiem jest przedszkole, gdzie zdobywa ono pierwsze doświadczenia społeczne. Wyniki badań psychologicznych i pedagogicznych wskazują, że jedną z przyczyn problemów adaptacyjnych dzieci jest brak współpracy między rodziną a przedszkolem. Przedszkole jest pojmowane jako środowisko edukacyjno - wychowawcze stymulujące możliwości rozwojowe dziecka, wspomagające jego rozwój indywidualny, społeczny i tworzące dogodne warunki dla wszechstronnego rozwoju. Jednak przedszkole może zapewnić prawidłowy rozwój dziecka, jedynie wtedy, gdy współdziała z rodziną. Ta współpraca wymaga zaangażowania rodziców i personelu przedszkola oraz wzajemnej korelacji działań obu stron, ponieważ maluch musi nauczyć się żyć w nowej sytuacji i przyswoić sobie wiele informacji organizacyjnych. Nowe otoczenie to przecież własność społeczna, a przestrzeń jest tu większa i inna w domu. Są tu nowe zasady, przez co często obserwuje się u dzieci poczucie zagubienia. Trudności w adaptacji mogą wiązać się również z brakiem orientacji w zakresie organizacji pobytu i rytmie dnia przedszkolnego. Tą wiedzę dziecko posiądzie dopiero w miarę zdobywania własnych, nowych, pozytywnych doświadczeń.
Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej jest momentem przełomowym w jego rozwoju społecznym.
Kontakty z rówieśnikami i personelem umożliwiają mu poznanie norm współżycia i respektowania grupy społecznej. W tym okresie dziecko uczy się nowej dla siebie roli przedszkolaka, gdyż instytucjonalny charakter opieki nad dziećmi, wymaga od niego podporządkowana się panującej tam organizacji. Dziecko 3-letnie przez pierwsze dni pobytu w przedszkolu może być zdezorientowane, może nie wiedzieć z kim nawiązać bliższy kontakt, kto zapewni mu poczucie bezpieczeństwa i spokoju wewnętrznego. Tą osobą jest wychowawczyni. Jednak ma ona pod opieką kilkoro - kilkanaścioro dzieci i nie może poświęcić czasu tylko jednemu maluchowi. Dziecko nie zajmuje centralnej pozycji, przystosowuje się, uczy się więc nowych zachowań w sytuacjach emocjonalnie i poznawczo trudnych. Udane włączenie dziecka do grupy przedszkolnej ma ogromne znaczenie dla dalszego jego rozwoju.
Jeżeli początkowy okres pobytu dziecka w przedszkolu związany jest z przyjemnymi przeżyciami, wtedy dziecko jest pozytywni nastawione, ufne i nie reaguje lękiem na podobne sytuacje.
Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu można przyzwyczaić 3-latka do przedszkola i niwelować jego ewentualny stres. Jako środowisko społeczne pełne różnorodnych bodźców przedszkole będzie spełniało swoje funkcje wychowawcze i dydaktyczne. Ale tylko wtedy, gdy dziecko będzie je postrzegało jako bezpieczne i atrakcyjne dla siebie – wówczas szybciej się do niego przystosuje i zniesie niedogodności życia zbiorowego.
Część dzieci przystosowuje się dość szybko, u innych okres adaptacji trwa dłużej, są też takie nieliczne dzieci, które nigdy nie adoptują się do warunków przedszkolnych. Najczęściej takie problemy mają dzieci, które miały przykre doświadczenia w relacjach z dorosłymi, są nieśmiałe, lękliwe, miały mały kontakt z rówieśnikami, lub też ich rodzice są nadopiekuńczymi. Proces aklimatyzacji zależy także od fazy rozwojowej dziecka i jego indywidualnych zdolności adaptacyjnych.
Wiek przedszkolny to okres osiągania kolejnego stadium dojrzałości fizjologicznej organizmu i rozwoju intelektualnego, budowania podstawowych struktur osobowości, zdobywania doświadczeń społecznych dziecka, w tym i przystosowujących do życia w grupie.
Przyglądanie się właściwościom rozwojowym dziecka 3-letniego uświadamia nam, jak wiele trudności i ograniczeń wynika tylko z samego procesu rozwojowego, z którym musi ono przecież poradzić sobie podczas adaptacji. Tak, więc możemy powiedzieć, że przebieg tego procesu zależy zawsze od ogólnego poziomu rozwoju psychoruchowego dziecka.
U dzieci 3-letnich mamy do czynienia z szeregiem właściwości rozwojowych utrudniających rozpoczynanie edukacji przedszkolnej tj.:
- niski poziom autoidentyfikacji
- dominacja sfery emocjonalnej np. potrzeby bezpieczeństwa
- niski poziom kompetencji językowej
- nieznajomość środowiska, w którym dziecko ma być samodzielne przez wiele godzin
- różne umiejętności samoobsługowe, a próg stawianych wymagań przez środowisko przedszkolne jest jednakowy
Dziecko 3-letnie powinno mieć opanowane następujące czynności samoobsługowe:
- samodzielne jedzenie łyżką
- mycie rąk
- czynności higieniczne przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych
- zdejmowane i ubieranie podstawowych części garderoby
- rozpoznawanie swoich rzeczy wśród innych
- wycieranie nosa
- znajomość swojego imienia i nazwiska
Do przedszkola przychodzą jednak dzieci z bardzo zróżnicowanym zasobem umiejętności samoobsługowych i nie jest to spowodowane ich poziomem rozwoju psychoruchowego, lecz systemem wychowania w rodzinie. Niektóre zaś z nich dopiero w opanują je w pierwszych tygodniach bycia przedszkolakiem.
Dla części dzieci pierwsze kontakty z przedszkolem może być źródłem przykrych napięć emocjonalnych, utrudniających im przystosowanie. Jednak przedszkole jest właściwszym środowiskiem do uczenia życia dziecka w społeczności. Dziecko szybciej się do niego adaptuje i zniesie niedogodności, gdy będzie go postrzegało jako bezpieczne i atrakcyjne dla siebie i swoich rodziców.
Jak ułatwić dziecku start w przedszkolu
Rady dla rodziców, którzy chcą ułatwić swemu dziecku start w przedszkolu:
- w początkowym okresie dobrze jest odbierać dziecko wcześniej – tuż po podwieczorku, ponieważ trzylatek ma inne poczucie czasu i okres przebywania poza domem wdaje mu się bardzo długi
- nie mówimy dziecku, że przyjdziemy po nie wcześniej, kiedy to jest niemożliwe, ponieważ będzie nieszczęśliwe, nie składamy obietnic, których nie możemy wypełnić
- nigdy nie straszymy dziecka przedszkolem
- stosujemy w przedszkolu krótkie pożegnanie; kiedy je przedłużamy, dzieci cierpią dłużej
- pozwalamy dziecku zabrać cząstkę domu do przedszkola (np. przytulankę)
- wdrażamy dziecko do przestrzegania umów i zasad
- przyzwyczajamy do samoobsługi, pozwalamy dziecku samemu załatwić potrzeby fizjologiczne, myć ręce, ubierać się
- przygotowujemy dziecku wygodny strój do samodzielnego ubierania się, który można pobrudzić pastelami czy farbami
- nie okazujemy dziecku własnych rozterek zostawiając je w przedszkolu, przekazujemy mu wtedy swoje lęki
- nie przekupujemy dziecka, jest to krótkowzroczne i uczy malucha niewłaściwych zachowań i przyzwyczajeń
- niech codzienną nagrodą za „grzeczne” pożegnanie będzie wspólnie spędzony czas na zabawie
- od progu nie przepytujemy malucha „co było w przedszkolu”, dajemy mu czas aby odpoczął i sam chciał podzielić się swoimi przeżyciami
- wszelkie trudności i zmiany zachowania dziecka zgłaszamy wychowawczyni – ona spędza z nim najwięcej czasu i może o tym powiedzieć coś więcej
- w ramach zachęcania dziecka do przedszkola nie obiecujemy rzeczy, których nauczycielki nie są w stanie spełnić
- dajemy dziecku i sobie czas na przyzwyczajenie się do nowej sytuacji
- w domu kształtujemy pozytywny obraz przedszkola
- pozostawiając dziecko w przedszkolu mając przeświadczenie, że ma tu najlepszą opiekę zapewniona przez doświadczoną i kreatywną kadrę pedagogiczną
- zanim dziecko rozpocznie edukację przedszkolną dostarczamy mu informacji dotyczących placówki – odwiedzamy ją i spacerujemy w jej pobliżu, dostosowujemy rytm dnia, itp.